Дьыл үлэҕэ-хамнаска аныыр кэмнэрдээх. Уһун кыһын кэнниттэн хаар баран, сир хараарыыта ханна даҕаны ыһыы үлэтэ саҕаланар. Саха сирин тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр биир бөдөҥ тэрилтэтэ “Туймаада” Агрохолдинг эмиэ үлэҕэ турунна. Ол туһунан тэрилтэ тыа хаһаайыстыбатын үлэтин уонна хонтуруолун салайааччытын солбуйааччы Владимир Мироновтыын кэпсэттим.
-- Ыһыы үлэтэ хайдах саҕаланна? Былаан, хааччыллыы хайдаҕый?
-- Тохсунньуттан сайаапкалары ылан, сиэмэни, уоҕурдууну Тюменьтан, Алтайтан уонна Саратовтан сакаастаан аҕалтарбыппыт. Уопсайа 630-ча туонна сиэмэ, 280-ча туонна уоҕурдуу кэллэ. Агрохолдинг иһинэн сүөһү тутар биэс тэрилтэлээхпит. Уопсайа 3234 гектар сиргэ ыһыы үлэтэ ыытыллар. Онтон “Өлүөхүмэ кыладабыайа” хаһаайыстыба 768 га, икки салаанан үлэлиир “Туймаада” эко-пиэрмэ Нөмүгү өттүгэр 814 га, Дьокуускай өттүгэр 286 га, “Бөртө” сылгы хаһаайыстыбата (Хаҥалас) 720 га, “Новай” сопхуос (Мииринэй) 318 га, “Победа” хаһаайыстыба (Таатта) 300 га иэннээх сирдэригэр ыһыллыахтаах. Үлэ ыам ыйын 12 күнүттэн Өлүөхүмэҕэ саҕаланан, куурбут сиргэ 20-тэн тахса гектар сиргэ сиик сабыытын үлэтэ ыытылынна. “Туймаада” пиэрмэ Нөмүгү өттүгэр эмиэ үлэтин саҕалаата. Сиик сабыыта диэн буор иһигэр баар уу суоллара үөһэ тахсар сирдэрин алдьатан, сииги сиргэ хаалларар үлэтин ааттыыбыт. Бастатан туран, сири хоруталлар. Онтон дэхсилээһин ыытыллар. Ол кэннэ сиэмэ ыһыллар.
– Туох култуура ыһылларый?
– Сүрүннээн, эбиэс. Эбиилик быһыытынан кукуруза, подсолнух, горуох, судан ото туһаныллар. Ити оттор ыһыллар култуура 10-20 бырыһыанын ылаллар, уопсай күөх ыйааһыны эбиигэ туһаныллаллар уонна минньитэр. Тиэхиньикэ, технология сайдыытын бэрээдэгинэн, сыллата ыһыллар иэнэ элбээн иһиэхтээх.
– Ыһыы үлэтигэр туох тиэхиньикэ, төһө үлэһит таҕыста?
-- Уопсайа 94 тиэхиньикэ баар. Быйыл икки саҥа тиэхиньикэ эбилиннэ. К-700 диэн уруккуттан үлэлиир тыраахтар аныгы көрүҥнэрэ – К-525 уонна Миинскэй завод санатык соҕус оҥоһуулара - МТЗ-1221, МТЗ-1523 үлэлээн эрэллэр. Урукку эрэллээх көлөлөр эмиэ бааллар. 95 бырыһыан тиэхиньикэ сайын устата үлэлииргэ бэлэм. Саппаас чааһынан хааччыллыы үчүгэй. Алдьаныы-кээһэнии түгэнигэр солбукка тахсар тиэхиньикэ эмиэ бэлэм. Уопсайа 63 киһи үлэлиир. Быстах үлэҕэ 12 киһи сылдьар.
– Ыһыы үлэтэ хаһааҥҥа диэри салҕанарый?
-- Үлэ кыраапык быһыытынан саҕаланна. Былырыын бэс ыйын 10 күнүгэр түмүктэммитэ. Быйыл даҕаны ити эргин бүтүөхтээх. Сииги куоттарбакка ыстахха уонна бэс ыйыгар ардах түстэр, үүнүү үчүгэй буоларыгар эрэнэбит.
– Нүөлсүтүү үлэтэ хайдах барарый?
-- Куорат өттүгэр Германия оҥоһуута барабаан курдук быһыылаах, көһөрүллэ сылдьан ардахтаан нүөлсүтэр аппарааттары туттабыт. Уонна, сүрүн эрэлбит, биллэн турар, айылҕаҕа. Сайын хайдаҕыттан үүнүү тутулуктаах.
-- Туора хаһаайыстыбалартан төһө сайаапка киирдэ?
-- 2019 сылтан сиэмэ бурдугу, уоҕурдууну тиксэрэн биэрээччи быһыытынан үлэлиибит. Быйыл Томпо, Мэҥэ Хаҥалас, Хаҥалас улуустарыттан уонна Дьокуускай куораттан биирдиилээн сүөһүнү, сылгыны тутар, бурдугу ыһыынан дьарыктанар хаһаайыстыбалартан сайаапкалар киирдилэр. 30-ча хаһаайыстыба сиэмэни, 19 хаһаайыстыба уоҕурдууну сакаастаан, ыллылар. Тымныы айылҕалаах, кылгас сайыннаах Саха сиригэр бу эйгэҕэ дьарыктанар дьон бааллара үөрдэр.
-- Ыһыллыбыт култуураны хомуйуу түмүгэр былаан хайдаҕый?
-- 8220 туонна сиилэһи ылар былааннаахпыт. Онтон “Өлүөхүмэ кыладабыайа” -- 1700 тн, “Туймаада” эко-пиэрмэ – 2610 тн, “Бөртө” – 1360 тн, “Новай” сопхуос – 2000 тн, “Победа” 550 тн былааннаахтар. Ону таһынан эбиэстэн сенаж оҥоһуллар. Уопсайа 2810 туоннаҕа сыалланабыт. “Өлүөхүмэ кыладабыайа” -- 1200 тн, “Туймаада” эко-пиэрмэ – 410 тн, “Бөртө” – 1000 тн, “Победа” 200 тн сенаһы бэлэмниир соруктаахтар. “Новай” сопхуос үүнүү туругуттан көрүөхтээх. Ити эппит бородууксуйалар сүөһү аһылыгар анаан туспа ньыманан бэлэмнэниллэллэр. Сүөһү сииригэр минньигэс уонна иҥэмтэлээх буолаллар.
– Оттуур сири тупсарыыга, кэҥэтиигэ туох үлэ ыытылларый?
-- Бу үлэни 2020 сылтан ыытабыт. Урукку сылларга 410 га сир тупсарыллыбыта. Нөмүгүгэ – 200 га, Хаҥаласка – 100 га, Мииринэйгэ эмиэ оччо сир оҥоһуллубута. Быйыл 302 га иэннээх сиргэ үлэни ыытар былааннаахпыт. Быйыл өлүөхүмэлэр – 228 га, мииринэйдэр аччаабыта 74 га сиргэ ыһыахтаахтар. Тупсарыы үлэтигэр өр сыл үүнэр оту ыһыы киирэр. Сир кырыһа тыырыллан, биэс көрүҥ оттон оҥоһуллубут булкаас от сиэмэтэ ыһыллар. Бу үлэ сүрдээх быыччык уонна сэрэхтээх. Үүнүү айылҕа туругуттан тутулуктаах. Итини таһынан оттуур сири таһаарар туһуттан талаҕы быһыы, дулҕаны түөрүү үлэлэрэ эмиэ ыытыллаллар. Оннук түгэҥҥэ биир сыл сири сынньатан, үчүгэй үүнүүнү ылар кыах элбиир.
– Быйылгы өҥ сайын туран, үүнүү үрдээн, үхаһаайыстыба былаана туоларыгар баҕарабыт.
Оксана ЖИРКОВА кэпсэттэ.
