Биир сыл сааһыары, күн-дьыл уһаабытын кэннэ «Саха» көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Уйбаан Мэхээлэбис Ондуруоһап ыҥыран ылан: “Сарсын Улахан Ааҥҥа биһигинниин барсар буоллуҥ. Бэлэмнэнээр. Эрдэ барыахпыт. Биһигини кытта Реворий Васильевич Уйбаныап барсыаҕа. Билэр инигин. Сылгыһыттарга тиийиэхпит,”- суруйарын быыһыгар туох диир эбитий диэбиттии көрөн ыла-ыла эттэ. Уйбаан Мэхээлэбис сылгыны сөбүлүүрүн билэбин. Ханнык баҕарар сурунаалы киэркэтэр хаартыскалардаах. Онон да бэйэтэ барар буоллаҕа. Сарсыҥҥытыгар эрдэ соҕус туран айаҥҥа туруннубут. Тойон массыыната бэрт бөҕө буоллаҕа дии. Улахан Ааҥҥа диэри өр өтөр гымматыбыт. Икки чаас курдугунан сыыйылыннаран тиийэн бөһүөлэк соҕуруулуу-илиҥҥи өттүгэр турар хаһаайыстыба хонтуоратын иннигэр тиийэн тохтоотубут. Хаһаайыстыба салайааччыта Александр Васильевич кэтэһэн турбуттуу аан аһылла түстэ да ойон тахсан массыынаҕа кэллэ: “Хайа, кэлэ оҕустугут дии, түргэн сырыылаах дьон эбиккит. Билигин чэй иһэн баран арыыга киириэхпит,”- диэт сып-сап соҕустук төттөрү эргиллээт хонтуоратын диэки хаамта. Соторутааҕыта аҕай тахсыбыт сүөгэйгэ хаһаайыстыба бэйэтэ буһаран таһаарбыт сип-сибиэһэй килиэбин умньаан ыла-ыла сиэн чэй иһэ-иһэ кыратык үлэбитин быһаарыстыбыт. Реворий Васильевич учуонай киһи быһыытынан сылгы мэччирэҥин үөрэтэ сылдьар,ону билсэр соруктаах. Онтон мин камераҕа устан кыра сюжет оҥоруохтаахпын. “Баһылайдаах бааллара дуу,”-Александр Васильевич биһигини кытта чэйдэһэ олорор зоотехник Ульяна Степановна диэки көрдө. “Кэлбит буолуохтаахтар. Били тыйдарга үөһээ эбиэс илдьибиттэрэ дии,”- Ульяна Степановна хоруйдаата. “Чэ, күммүт ыраатан эрэр, барарбыт дуу,”- Александр Васильевич биһиги диэки көрдө.
Сааскы күн саха сирин биир саамай кэрэ кэмэ саҕаланан эрэрин туоһулуурдуу чаҕылыччы тыган тырымнас сардаҥаларынан ыһыахтана оонньуур. Биһиги бөһүөлэк аннынан ааһар кэҥэс соҕус Өлүөнэ эбэ салаатын туораан хаарынан сууланан өссө хойдубукка дылы буолбут талах быыһынан эрийэ-буруйа барар суолга дьылыс гынныбыт. Аныгы көлө массыына барахсан өр-өтөр гыммакка талах маһынан хаймыыламмыт күрүөлээх-хаһаалаах аһаҕас сиргэ аҕалан өр сылларга күн уотуттан харааччы буспут дьиэ таһыгар хорус гына түстүбүт. Бу сылгыһыттар баазалара. Дьиэттэн орто уҥуохтаах, куудара баттаҕын өрө анньа-анньа унаарыччы көрбүт эдэр киһи таҕыста. “Дорооболоруҥ, дьоммут билигин кэлиэхтэрэ,”- дии дии тэйиччи соҕус антах сылгылар хааллан турар күрүөлэрин диэки көрө-көрө. “Дьэ бу Баһылай Мэхээлэбис, биир уопуттаах сылгыһыппыт,”- Александр Баһылаайабыс киһитин билиһиннэрдэ. Ыраах күрүө диэкиттэн сылгы иҥэрсийэрэ иһиллэр. Сылгыһыттар тугу эрэ кэпсэтэн ылаллар, сорох ардыгар саҥалара улаатан сааскы өссө да сүтэ илик дьыбарга дуораһыйан иһиллэн ылар. Дьэ ити курдук аан бастаан Баһылай Мэхээлэбис Павловтыын билсэн турабыт.
Баһылай бу хаһаайыстыбаҕа олох эдэр сылдьан ол кэмнээҕи ыччат сиэринэн сопхуос эрдэҕинэ киирэн үлэтин саҕалаабыт. Оччолорго үлэ суох, үлэ тиийбэт диэн кэпсэтии төрдүттэн суоҕа, оскуоланы бүтэрдиҥ да үлэһит буолаҕын, хамнас аахсыбытынан бараҕын. Тыа оҕолоро үксүлэрэ сопхуоска киирэллэрэ. Кэмэ оннук буоллаҕа. Баһылай Мэхээлэбис бу хаһаайыстыбаҕа киирэн үлэлээбитэ хайыы-үйэ 38 сыл буола охсубут. Онтон 30 сылын тохтоло суох сылгы салаатыгар үлэлээн билигин тэрилтэ биир билиилээх-көрүүлээх, уопуттаах сылгыһыта буолан сылдьар. Ити кэмтэн ыла хаһаайыстыба араас түһүүлээх-тахсыылаах кэмнэри ааста. Ол тухары “Бөртө сылгы собуота” аатыгар да сурулларыныы сылгынан дьарыктанан сылгы салаатын сайыннарыыга хайысхатын ыһыктыбата. Билиҥҥи туругунан хаһаайыстыбаҕа тыһыынчаттан тахса сылгыны тутан олороллор, онтон биэтэ 528төбө. Онон Бөртө сылгы иитиитинэн дьарыктанар өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр биир бөдөҥ хаһаайыстыба. Кэнники сылларга бу хаһаайыстыбаҕа хаста да сааһын, күһүн сылгыһыттарга сылдьан турардаахпын. Улахан Ааннар биир киэн туттан кэпсиир кэрэ көстүүлэрин, сааһын сорох сиринэн тыал хастыы тардыбыт муус килэйэр ыллык суолларынан сылгыны туоратан иһэллэрин үрдүк сыыртан хаартыскаҕа түһэрии, күһүн сылгыны арыыга таһаараары өрүс салаатын харбатан туоратыы курдук үлэ биир дьикти тэрээһинин камераҕа устуу улахан дуоһуйууну биэрэр. Дьэ оннук сырыылартан биирдэстэригэр Баһылайы көрсө түстүм. “Хайа, доҕоор, дорообо, арыыга тахсыһаҕын дуо?”- арыыга туоруур мунньуллубут сылгылары көрө турдахпына ойоҕоспуттан биир киһи атыттан холку баҕайытык ыстанан түстэ да биһиги диэки кэллэ. Ата тута онон-манан үүммүт кыра бөлкөй оту курдурҕаччы хабыалаабытынан барда. Мин билбэккэ турарбын сэрэйбиттии, -“билбэтиҥ быһыылаах дии, били өрдөөҕүтэ манна кэлэ сылдьыбыккыт, саас,”- мин тута өйдөөтүм, били ол сырыыбытыгар баазаҕа аан бастаан көрсүбүт сылгыһыппыт Баһылай Мэхээлэбис эбит. Кыһыҥҥы бурҕаҥнас тымныы, сааскы сытыы тыал, сайыҥҥы өҥүрүк куйаас быһа сиэн сирэйин тириитэ халыҥаан күн уота тэйэргэ дылы. Баһылай сиэбиттэн табах хостоон кэпсэтэн барда.
Ити кэмҥэ 2019 сыллаахха быһыыта, Баһылай Мэхээлэбис звенота 388 сылгыны көрөр эбит. Биэтэ оччолорго 231. Ол сыл сылгыны тыыннаахтыы иитии 80,9 бырыһыаҥҥа тэҥнэспит. Кэнники да сылларга ити тэтими ыһыктыбакка үлэлээн сылгы иитиитигэр көрдөрүүлэрэ тупсан испит. Ол курдук 2020 сыллаахха звеноҕа 402 сылгы, биэтэ 250 буолбут. Ол эбиллэн 21 сыллаахха сылгыта 412, биэтэ 263 төбөҕө тиийбит. Онтон 22 сыллаахха звено көрөр сылгыта 478 төбөҕө тиийбит. Биэтэ эмиэ эбиллэн 330 төбө буолбут. Иллэрээ сыллааҕы көрдөрүүнү ылан көрдөххө маннык хартыына буолан тахсар. Баһылай Мэхээлэбис звенотугар 485 сылгыны, ол иһиттэн 335 биэни көрөн олороллор. Ол сыл сылгыны тыыннаахтыы иитии 85 бырыһыаҥҥа тиийбит.Биэс сыл устата звено сылгытын ахсаанын 73, биэтин 99 төбөнөн элбэтэри ситиспиттэр. Дьэ кини курдук хаһаайыстыба бөҕөргүүрүн туһугар үлэлиир дьон баар буолан “Бөртө сылгы собуота” ХЭУо бүгүҥҥү туругунан “Туймаада” Агрохолдинг хаһаайыстыбаларыттан производственнай көрдөрүүлэринэн инники кирбиигэ сылдьар. Онтон Василий Михайлович Павлов өр сыллаах үлэтэ сыаналанан Россия Федерациятын тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин махтал суругунан уонна бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыт, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаүаайыстыбатын туйгуна бэлиэ хаһаайына, онтон былырыын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын грамотатын тутта.
Халыҥ хаарынан сууламмыт бөлкөй-бөлкөй үүммүт талахтар кырыыларынан аттаах киһи сиэллэрэн иһэрэ көстөр. Тымныы дьыбардаах сарсыарда сиэлэн иһэр ат тыына тоҥон биир субурҕа буолан ыраахха диэри субуллан хаалар. Бу Баһылай Мэхээлэбис дьонугар тиэтэйэн иһэр.
Автор: Прокопий Хабаров
Читайте также
