Сырыым сүрүн сыала-соруга “Бөртө” сылгы собуотун үлэтин-хамнаһын, үлэһиттэрин  олоҕун-дьаһаҕын чугастан билсии. “Бөртө” сылгы собуота” ХЭТ өрөспүүбүлүкэ  биир бөдөҥ, уһун кэм устата таһаарыылаахтык үлэлии олорор тэрилтэтинэн буолар. Тыа сиригэр мээнэ сылдьыбат уонна сылдьыбатаҕым ырааппыт буолан, туох эрэ үчүгэйи, үтүөнү, сэргэх сэһэни истээри испэр долгуйабын. Улахан Аан бөһүөлэгэр бастакы үктэниим, онон миэхэ барыта интэриэһинэй. 

Кэлээт, “Бөртө сылгы собуота” ХЭТ тутан олорор “ААРТЫК” үөрэтэр киин остолобуойугар киирэбин. Миигин Киин сэбиэдиссэйэ Т.Т. Лукина өрдөөҥҥүттэн билэр киһитин курдук үөрэ-көтө көрсөр. Татьяна Трофимовна куораттан устудьуоннар кэлэн, бу көстүүнэйгэ олорон быраактыкаларын баралларын кэпсиирин сэҥээрэ истэбин. 

Өйөбүл баара буоллар...

Татьяна ЛУКИНА, “Бөртө” сылгы собуотун” ХЭТ “ААРТЫК” үөрэтэр киин сэбиэдиссэйэ:

– 2017 сылтан Е.А. Борисов Ил Дарханынан үлэлии олоруоҕуттан, АГАТУ уонна ТХТ устудьуоннара манна кэлэн быраактыкаларын ааһаллара. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан кэлэн сылгыһыт, ыанньыксыт идэтигэр үөрэнэллэрэ. Биһиги көстүүнэйбитигэр босхо олорон быраактыкаларын бараллар, остолобуойга босхо аһыыллар, онно эбии кинилэргэ “Бөртө” сылгы собуота” ХЭТ хамнас төлүүр. Бу соторутааҕыта эрэ 12 устудьуон кэлэн бардылар. Бүгүн, сарсын эмиэ кэлиэхтээхтэр. Нэдиэлэ аайы кэлэ тураллар. Сылга 100-тэн тахса устудьуоннар кэлэр быраактыкаларын бараллар.

Ол курдук, үүт-сүөгэй бородууксуйатын оҥорон таһаарар уонна эт астыыр сыахтарга, хотоҥҥо сүөһү көрүүтүгэр үлэлииллэр. Бэтэринээрдэри кытта үлэлэһэллэр, агроном идэтигэр үөрэнэ сылдьар устудьуоннар кэлэн ыһыы үлэтигэр сылдьыһаллар. Онон устудьуоннарга наһаа үчүгэй бырайыак олоххо киирэн үлэлиир. Барытын бэйэбит уйунабыт. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ АГАТУ устудьуоннарын быраактыкатын ороскуотун 90%-нын, атын үөрэх тэрилтэлэрин 30% кэмпэнсээссийэ оҥорор.

Күн-түүн уот, гаас, ГСМ сыаната үрдүү турара тэрилтэ үлэтин атахтыыр. Бэйэбит оҥорон таһаарар үлэбитинэн үптэнэн-харчыланан олоробут. Онон манна өйөбүл баара буоллар...

Эбийиэктэри кэрийэ сылдьан...

Тэрилтэ бас-көс киһитэ, улахан хаһаайыстыбаны 2003 сылтан иилээн-саҕалаан үлэлэтэр “Бөртө сылгы собуота” ХЭТ дириэктэрэ, “Бөртө-Ас” ТХПК бэрэссэдээтэлэ, Томпо Кириэс Халдьаайытыттан төрүттээх, улахан ааннар күтүөттэрэ А.В. Павловтыын тэрилтэ эбийиэктэригэр – аһы астыыр сыахха, сүөһү буойунатыгар, ынахтар турар хотонноругар – суолу тутабыт. Айаннаан иһэн, “Чэчир” диэн бу тэрилтэ үлэһиттэрэ түөлбэлээн олорор сирдэрин көрөн ааһабыт. Улахан Аан 1300 кэриҥэ нэһилиэнньэлээх. Онтон үгүстэрэ бу тэрилтэҕэ үлэлииллэрин сүрэххинэн сэрэйэҕин. Үлэһиттэр олорор дьиэнэн хааччыллыыларын этэ да барбаккын. Анал бырагыраамаларынан саҥа үлэлии кэлбит исписэлиистэри дьиэнэн хааччыйалларын үөрэ истэҕин.

Элбэх үлэ миэстэтин олохтоохторго таһааран үлэлэтии – улахан социальнай суолталаах үлэ. 

Сүөһүнү 12 мүнүүтэ астыыбыт

Сүөһү өлөрөр буойунаҕа кэлэбин. Үлэ үгэнэ эбит. Киирэ түһээт, сүрдээх бөдөҥ сүөһүлэр сүлүллэн таҥнары ыйанан туралларын соһуйа-өмүрэ көрөбүн. Үлэһиттэрэ эр дьон, эчи, бөдөҥнөрүн, доруобайдарын. Киһи эрэ “киһилээхпин” диэн киэн тутта көрөр үлэһиттэрэ. Кэпсэтэллэрэ элэккэйэ, ыйытыктаргар тута эппиэти ылаҕын. Туохтан даҕаны чаҕыйбат дьоһун уолаттар эбиттэрин хайгыы көрөбүн.

“Күҥҥэ 10-ча сүөһүнү өлөрөбүт. Биир сүөһүнү астыырга 12 мүнүүтэ кэриҥэ барар”, – диэн саамай төрөл уҥуохтаахтара, сытыылара Виктор Ефимов кэпсиир.

Кэккэлэһэ турар эт сыаҕар эдэр үлэһиттэр эриллибит этинэн кэтилиэти оҥорон бокуойа суохтар, ис буотарахтарын салапааҥҥа уган наардыыллар. Бары дьоһуннаахтар, боччумнаахтар. Манна көрдөххө, эт астан оҥорор бородууксуйалара элбэх. Билигин сүөһүнү өлөрөн астыыр кэмнэрэ үгэннээн турар кэмнэрэ эбит.    

Ынахтарын арыыта уос номоҕор

Бөртөлөр оҥорон таһаарар үүт-эт бородууксуйаларын куорат олохтоохторо бары даҕаны сөбүлээн сиибит, ордук ынахтарын арыыта минньигэһинэн уос номоҕор сылдьар. Манна 27 киһи үлэлиир.

Үрүҥ илгэни үрүлүтэр, ас бородууксуйатын арааһын оҥорон таһаарар сыахха кэлэбин. Икки эдэркээн дьон үлэлии сылдьалларыгар түбэһэбин.

Кэбээйиттэн төрүттээх, үүт сыаҕын маастарынан үлэлиир Владимир СМЕТАНИН:

– Дьокуускай-дааҕы тыа хаһаайыс-тыбатын техникумун үөрэнэн бүтэрэн, манна кэлэн 2-с сылбын үлэлии сылдьабын. Күҥҥэ 1200–1100 лиитирэ кэриҥэ үүт кэлэр, онтон 70-ча киилэ сүөгэй тахсар. Үлэбин сөбүлүүбүн, хамнас эмиэ үчүгэй. Эдэр ыччат манна кэлэн үлэлииригэр сүбэлиэм этэ. 

Анна ОЛЕСОВА, технолог:

– Технологынан үлэлээ-битим 6-с сыла буолла. Бэйэм АГАТУ-га технолог идэтигэр кэтэхтэн 1-кы кууруһу бүтэрдим. Эрдэ технолог араас кууруһун ааспытым. Билигин 1100–1200 лиитэрэ үүт ытыйа сылдьабыт. Онтон 70 киилэ кэриҥэ сүөгэй ылабыт.  Сарсыарда уонна киэһэ үлэлиибит. Маны сэргэ суорат, иэдьэгэй, йогурт оҥоробут. Сайын үүт элбэҕэр арыыны эмиэ астыыбыт. 

 Кэлии дьон үлэлииллэр

Олохтоох үлэһиттэр сааһырыы боруогар үктэнэн, үлэттэн тохтууллар. Кинилэри солбуйар эдэр көлүөнэ, ханна баҕарар буоларын курдук, көстөрө күчүмэҕэйдэри үөскэтэр. Онон, хайыахтарай, кэлии дьону үлэҕэ ылан, олохсутан үлэлэтэллэр. Ол курдук, ыанньыксыт, сылгыһыт, исписэлиистэртэн технолог, бэтэринээр тиийбэттэр. Эдэр дьон үөрэхтэрин бүтэрбиттэрин да иһин, тыа сиригэр төннүбэттэр. Биричиинэ элбэх, кыһалҕа бүппэт. Үлэҕэ уустук баарын маннык сырыттаххына, дьону-сэргэни кытта чугастык билсэн кэпсэтэххинэ билэҕин. Төһө даҕаны куораттан чугас сытар бөһүөлэк буоллар, ыччат тардыспат, үлэлии кэлиэн баҕарбат.

Александр Васильевич Павлов үлэлээбитин 20-чэ сылын устата бэйэлэрин истэриттэн дьону үөрэтэн-иитэн таһаарар туһугар дьулуурдаахтык үлэлиир. Үлэлээбит кэмин устата, инникини өтө көрөн, ыччаты тыа сиригэр угуйар. Толору хааччыллыылаах дьиэ-уот тутуллар эрээри, олохсуйан үлэлиир ыччат суоҕун курдук суох. Кини онтон  хараастарын, хомойорун кэпсиириттэн истэҕин. Быйыл саас Мэҥэ Хаҥаластан уонна Намтан бэтэринээр идэтин ылаары сылдьар 2 устудьуон уол 3 ый устата судаарыстыбаннай быраактыкаларын ааһан баран, “хайыһардаан” хаалбыттарын сүөм түһэн олорон кэпсиир. “Биһиги хонтуораҕа эрэ үлэлиэхпитин баҕарабыт, маннык усулуобуйаҕа үлэлээбэт эбиппит. Айаката бэрт”, – диэн, хата, кырдьыгынан билиммиттэр.

Хамнаска субсидия көрүллэрэ буоллар...

Бэнидиэнньик күн сылдьарбар үөрэтэр кииҥҥэ 2 кыыс, 2 уол быраактыкаларыгар кэлэллэрин кэтэһэн олороллоро. Хамнас төлөнөрүн иһин устудьуон халыҥ аармыйата быраактыканы ааһарга былдьаһан туран кэлэллэр эрээри, үөрэхтэрин бүтэрдэхтэринэ, үлэлии кэлбэттэр эбит. Онон бүгүҥҥү тыа сирин хартыыната ити курдук...

Аны сыыспат буоллахпына, биири бэлиэтии көрдүм. 100-чэкэ үлэһиккэ хамнастарын тэрилтэ бэйэтин кыаҕынан, үбүнэн-харчытынан төлөһөр эбит. Үөһэттэн субсидия “сыта” да суох. Үйэлэрин тухары тыа сирин уустук үлэтигэр “эйигин уонна миигин аһатаары” үрүҥ илгэнэн хааччыйаары, амтаннаах минньигэс этинэн аһатаары түүннэри-күнүстэри, бириэмэни, кыһын томороон тымныыны, сайыҥҥы өҥүрүк куйааһы аахсыбакка үлэлиир тыа сирин хоһуун-хоодуот үлэһиттэригэр ураты өйөбүл, көмө баар буолуохтааҕа эбитэ буолуо... Саатар, субсидиянан хамнаһы төлүүргэ. Ол да буоллар Александр Васильевич санаатын түһэрбэт “сылы этэҥҥэ түмүктүүр үптэннибит” диэн, быыһыгар үөрүүтүн үллэстэр.

Киһитэ кини буолан, араас субсидия көрүллэр бырагыраамаларын билэн-истэн, үлэһиттэригэр ыйан-кэрдэн биэрэн, кытталларыгар этии киллэрэр. Онон “онуоха-маныаха” диэри сап саҕаттан салҕаналлар. Арай тэрилтэ сабыллан хааллын, төһөлөөх киһи үлэтэ суох хаалыай?! Саныырга санаа, этэргэ тыл тиийбэт... Чэ, ол эрээри, инникилэрэ кэскиллээх буоларыгар ытыспытын сүрэхпит туһугар туттан көрдөстөхпүт, алҕаатахпыт буолуохтун!

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ, “Туймаада” агрохолдинг АТ (сал. П.С. Ефремов)  уонна бу тэрилтэ үлэ усулуобуйатын олохтуу, тэрийэ сатыылларын илэ харахпынан хайгыы, сэҥээрэ көрдүм-иһиттим. Салалта өттүттэн өйөбүл, көмө баарын итэҕэйэҕин. Ол эрээри хамнаска буолбатах...

Орто хамнас – 54 719 солкуобай

Александр Васильевич Павлов кэпсиирин истиэҕиҥ.

– Сылгыны, ынаҕы иитэбит, маны сэргэ туораахтаах култуураны үүннэриинэн эмиэ дьарыктанабыт. Сүөһүлэрбит кыһынын аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир сылаас хотонноругар кыстаан баран, сайынын  3–4 алааһынан тахсан сайылыыллар, үүттэрин көрдөрүүтэ үрдүүр. Идэһэ буолуохтаах уотар сүөһүлэрбитин Харыйалаах арыыга киллэрэн туруорабыт, аһатабыт. Бааһына бөҕөлөөхпүт. Биир даҕаны күн өрөбүлэ суох үлэ күөстүү оргуйар.

2008 сылтан 2019 сылга диэри “Анаабыр алмаастара” АУо сыһыарыллан сылдьыбыппыт. Ол кэнниттэн “Туймаада” агрохолдинг ААУо ылбыта. Матвей Евсеев сылгы бөҕөтүн ылан биэрбитэ. Онон билигин улаатаммыт, сылгыбыт-сүөһүбүт элбээн, сыл устата 25–30 туонна ынах этин, 10–12 туонна убаһа этин “Анаабыр алмаастарыгар” туттарабыт.

1999 сыллаахха Бастакы Бэрэсидьиэммит М.Е. Николаев дьаһалынан “Бөртө” сылгы собуота” ааттанан тэриллибиппит. Онтон 2000 сыллаахха “Якутия” ФАПК сыһыарыллыбыппыт. Инньэ гынан, инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан, сап саҕаттан салҕанан, оттон-мастан тардыһан син сылдьыбыппыт. 2005 сыллаахха Петр Семенович Ефремов дьаһалынан “Бөртө” сылгы собуота” ХЭТ диэн буолбуппут. Онтон 2008 сыллаахха “Анаабыр Алмаастара” ААУо биэрэллэр.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бырагырааматыгар кыттаммыт, 2013 сыллаахха – бастакы хотоммутун, 2017 сыллаахха – иккис, 2018 сыллаахха үһүс хотоммутун туттубуппут. Типовой, аныгы ирдэбилгэ эппиэттиир, үлэһит үлэлииригэр табыгастаах усулуобуйалаах, толору хааччыллыылаах 100, 120 миэстэлээх хотоннор. Хаһаайыстыбаннай ньыманан билигин биир хотону тута сылдьабыт.

Ынах сүөһүбүт – 1067, ол иһиттэн 392 ыанар  ынах быйыл кыстыкка этэҥҥэ киирдилэр. Сылгыбыт – приленскэй боруода. 2000 сылтан – племенной хаһаайыстыбабыт. 1013-тэн тахса сылгылаахпыт, ол иһигэр 524 – биэ. Быйыл төрүөххэ 60%-ны ыллыбыт.

Дьылҕабытыгар махтанарбыт диэн баччааҥҥа диэри кыахтаах тэрилтэлэргэ сыстан, үлэлии-хамсыы олорорбут. “Анаабыр алмаастара” бырамыысыланнай хампаанньа төһө эти баҕарарбытынан тутар. Харчыбытын 30%-нын эрдэ абаансанан биэрэр. Урут сыл бүтүүтэ “финансовое оздоровление” диэн харчы баар буолар этэ. Ол сүрдээҕин көмөлөһөрө. Быйыл ол суох буолла быһыылаах. Былырыыҥҥа диэри “13-с хамнас” диэни үлэһиттэрбитигэр биэрэрбит.

Орто хамнаспыт 56 000 солк.тиийэн турар. Сылгыһыттар, сүөһү үлэһиттэрэ, мэхэньисээтэрдэр, исписэлиистэр, о.д.а. хайысханан үлэһиттэрдээхпит. Саамай үрдүк хамнастаах үлэһиттэрбит – ыанньыксыттар – 60 000 солк. хамнастаахтар. Бу идэҕэ үлэһиттэрбит кэлэ-бара тураллар. Бэйэбит олохтоох үлэһиттэрбит сааһырдылар. Онон үксэ кэлии дьону аҕалан үлэлэтэ сылдьабыт. Олор үксүн уларыйаллар, кэлэллэр-бараллар. Хамнас ыллахтарына “үөрэллэр-көтөллөр, бырааһынньыктыыллар”. Онтон тэбиллэн, тэптэрэн, баран хаалаллар. Онон, ханна да буоларын курдук, каадыр боппуруоһа уустук.

20-чэ сыл устата 60-ча дьиэ тутулунна

Александр ПАВЛОВ: “20-тэн тахса сыл үлэлиирим тухары үлэһиттэргэ диэн ааттаан, 60-тан тахса дьиэни туттардыбыт. Онно үксүн сылгыһыттар, исписэлиистэр, сааһырбыт үлэһиттэрбит олороллор. Манна үксүн “Анаабыр алмаастара” ААУо матырыйаалынан көмөлөспүтэ. Араас бырагыраамаҕа үлэлэспиппит. Ол түмүгэр үлэһиттэрбит 97–98%-на – олохтоох дьон. Сыл аайы бырагыраамалары, араас субсидияны үөрэтэбит, хасыһабыт. 

Былырыын баччаларга олохтоох дьаһалта исписэлииһэ, экэнэмиис Ариадна Ефремовалыын сүүрэн-көтөн, үлэлэһэммит, сайаапка биэрэн, бырайыагын, симиэтэтин оҥорторон, бу күннэргэ саҥа дьиэлэрбит үлэҕэ киирээри тураллар. Билигин уотун киллэрии, гааһын холбооһун үлэтэ барар. Дэриэбинэҕэ суох бырайыактаах сонун дьиэлэр. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин өттүттэн хонтуруол кытаанах. 2 дьиэ 8х10, биир дьиэ 9х12-лээх, ону 2 кыбартыыралаах гына оҥордубут. Бу дьиэлэри дьиҥнээхтик тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии-хамныы сылдьар кэлии 3 үлэһиттэрбитигэр биэрдибит. Онон ханнык да бааҥҥа бырыһыаҥҥа киирбэккэ, тэрилтэҕэ үлэлээн дьиэлэнэллэрэ – дьол буоллаҕа.         

 “Бөртө” сылгы собуота” ХЭТ  98 үлэһиттээх. Онтон 27 киһи “Бөртө-Ас” тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтиибигэр (ТХПК) үлэлииллэр.

Ынах төрүөҕэ 86%-ҥа тэҥнэстэ

Татьяна ИЛЬИНА, “Бөртө сылгы собуота” ХЭТ ыстаарсай буҕаалтыра:

– “Бөртө сылгы собуота” ХЭТ 2005 сыл кулун тутар 1 күнүгэр урукку “Улахан Аан” сопхуос базатыгар тэриллибитэ. Холмогуор боруода ынах сүөһү уонна приленскэй боруода сылгы иитиитинэн, маны тэҥэ бэйэ сииригэр бурдук, элбэх сыллаах от ыһыытынан дьарыгырар. Дириэктэринэн А.В. Павлов үлэлиир.

Күн бүгүн 98 үлэһит – сылгыга, ынахха, ол иһигэр суоппардар, тырахтарыыстар, үөрэтэр кииҥҥэ уонна салалтаҕа тигинэччи үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Сылга 1250 т үүт ыанар, 1185 т үүт соҕотуопкаланар. Быйыл 30 т ынах этэ, 12 т убаһа, сылгы этэ туттарар былааҥҥа баар. 2024 сыл 9 ый түмүгүнэн сүөһү көрөөччү үлэһит орто хамнаһа ыйга 54 719 солк. тэҥнэстэ, былырыын 42 882 солк. кэриҥэ этэ. Бүгүҥҥү туругунан, 1013 сылгы баар, онтон 82 – атыыр, 524 – биэ, 22 – көлүүр ат, 403 эдэр сылгы. Төрүөх 60%-ҥа тэҥнэстэ. Холмогуор боруода ынахпыт ахсаана – 1067, онтон ынаҕа – 392, эдэр сүөһүтэ – 674, ол иһигэр 1 көлүүр оҕус.

Хотоннорбутун, сылгы базаларын  сыл аайы бэйэ күүһүнэн өрөмүөннүүбүт. Былырыын биир саҥа сылгы базата үлэҕэ киирбитэ. Тиэхиньикэбитин сыл аайы саҥарда сатыыбыт. Ол курдук, быйыл “Растениеводство” бырагырааматынан улууспут көмөлөһөн МТЗ82.1 тыраахтар ыллыбыт. Федеральнай бүддьүөттэн “Табунное коневодство” өйөбүл бырагырааматынан  эбии биир тыраахтары ыллыбыт.

2023 сыллаахха тэрийээччибит “Туймаада” агрохолдинг АТ (сал. П.С. Ефремов) көмөлөһөн, ыһыы тиэхиньикэтин саҥардыбыппыт. Ол курдук, сиэйэлкэ, дискатор, МТЗ1523 тыраахтар атыыласпыппыт. Онон быйыл 2692 т от, 1755 т сиилэс, 539 т күөх маасса (зеленка) сенаж хаһаанан, кыстыгы туоруур аспытын хааччынныбыт.

Марианна ИРИНЕЕВА, “Бөртө-Ас” ТХПК кылаабынай буҕаалтыра:

– “Бөртө – Ас” ТХПК 2015 сыл ахсынньы 9 күнүгэр тэриллибитэ. Эт-үүт астыыр. Ол курдук, 10 көрүҥ  үрүҥ аһы, 30-тан тахса көрүҥ эт ас арааһын оҥорон таһаарабыт. Маны тэҥэ уу ыраастаан кутабыт.

Тэрилтэ 27 үлэһиттээх. Ыйдааҕы орто хамнас 9 ый түмүгүнэн 52 884 солк. тэҥнэстэ. Инникитин эт аһы оҥорон таһаарар сыахпыт, сүөһүнү өлөрөр дьиэттэн туспа турарын курдук, эбии тутуу туттан, кэҥэттэр былааннаахпыт.

2024 сылга 26,1 т ынах этэ, 11 т сылгы-убаһа этин тутан, соҕотуопкалыыр былааннаахпыт. Сүрүн туттарааччыбыт “Бөртө” сылгы собуота” ХЭТ буолар, ону таһынан нэһилиэнньэттэн эти эмиэ тутабыт. Үксүн Улахан Аан, Булгунньахтаах олохтоохторо туттараллар. 1385 т үүт соҕотуопкалыыбыт. Билигин былаан 95%-на туолан турар.

2021–2022 сылларга СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин гранынан КамАЗ уонна үүт таһар массыыналары ылбыппыт.

Эти атыылаан дохуоттанабыт

Сүөһү биригэдьииринэн 40-ча сыл устата бэриниилээхтик үлэлии сылдьар Ульяна Семёновалыын 3 хотону кэрийэбит. Дэриэбинэттэн ырааҕа суох буолан, сылдьарга табыгастаах. Гаастаах, уоттаах, аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир толору хааччыллыылаах хотоннор. Ырааһа, киэҥэ сөхтөрдө. Мэктиэтигэр, ынахтар саахтара көстүбэт. Хотон сылааһынан илгийэр, салгыны хамсатар ситимнээх буолан эбитэ дуу улахан сыта-сымара суох. 

Ульяна СЕМЁНОВА, сүөһү биригэдьиирэ:

– “Бөртө” сылгы собуотугар” 1983 сылтан зоотехнигынан, биригэдьииринэн үлэлиибин. Биһиги хаһаайыстыбаҕа 1283 сүөһүлээхпит, онтон ыанара – 413. Сыл аайы кыра-кыралаан эбиллэбит. Биир ынахтан 2400 туонна үүтү ыы сылдьабыт. Быйыл бу күннээҕи туругунан 413 ыанар ынахтан 992 туонна үүт туттарылынна. Үүккэ былааммыт номнуо туолан турар. Быйыл былырыыҥҥытааҕар 82 туоннанан элбэх үүтү ыллыбыт.   

 “Куһаҕас”, “Уу көхсө” уонна “Мондурах” диэн  мэхэньисээссийэлээх үс хотоҥҥо барыта 30-тан тахса киһи үлэлиир. Онно 120-лии ыанар ынах баар. Ону таһынан 400-чэ ньирэй баар. “Алмазэргиэнбааҥҥа” сүөһү этин туттарарга 30 туонна былааннаахпыт. Билигин ону өлөрө сылдьабыт. Калмык боруода уулаах тыһаҕастарбытын 23 төбөнү Дьөппөннөргө  племенной атыыга таһаарыахтаахпыт. Сыл аайы 20-чэ төбөнү хаһаайыстыбаларга тарҕата сатыыбыт. Бу – племенной хаһаайыстыба буоларбыт быһыытынан эбээһинэспит. Ылбыт хаһаайыстыбалар үүттээх ынахтар диэн хайгыыллар.

Холмогуор сүөһү боруодабытынан Арассыыйа холмогор боруодатын генофондатыгар киирсэ сылдьабыт. Бу – маннааҕы усулуобуйаҕа үөрэммит олохтоох боруода. Кинилэр 10-ча сылы быһа сылдьаллар. Калмык боруодалар ыамматтар, аҥаардас эккэ бараллар. Онон быйыл эккэ эрэ анаан өлөрөн, аҕыйаттыбыт.

Биһиги хаһаайыстыба эт атыылаан дохуот киллэринэбит. Хамнаспытын ый 15 чыыһылатыгар хайаан даҕаны ылабыт.

Үлэһиттэрбит үксэ кэлии дьон буолан эрэллэр. Ыраах Абыйтан, Үөһээ Бүлүүттэн, Илин Эҥээртэн бааллар. Олохтоох үлэһиттэрбит сааһырдылар. Бэйэбит оҕолорбутун сыһыара сатыыбыт. Былырыыҥҥыттан олохтоох уолаттар бостууктаан эрэллэр. Быйыл биир үлэһиппитин дьиэлээн эрэбит. Онон уолаттарбыт тыа сиригэр хайыһан, кэлитэлээн эрэллэр.

Дьэ, бу курдук “Бөртө” сылгы собуота” ХЭТ уонна  “Бөртө-Ас” тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтиибигэр сырыым түмүктэннэ. өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр үлэлээх “Бөртө” хаһаайыстыба оҥорон таһаарар бородууксуйата сылтан сыл үлэтэ-хамнаһа тупсар, табаарын ахсаана үксүүр. Кэлии астааҕар бэйэ дьоно имэрийэн-томоруйан астаан таһаарар эт астара, үүтэ-сүөгэйэ ама туохха тэҥнэһиэй?!

“Бөртө” сылгы собуотугар” биир күннээх сырыым түмүгүн видеотун телеграм-ханаалбытыгар эбэтэр ВКонтакте бөлөхпүтүгэр киирэн көрүөххүтүн сөп. Киһи манньыйа, ымсыыра көрөр түгэннэрэ элбэх. Ким баҕалаах баран олохсуйуон курдук үлэлиир, олорор усулуобуйалаах эбитин итэҕэйдим. Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиэн баҕалаах идэлээх дьону бу тэрилтэ үлэлииргэ бары усулуобуйаны тэрийэн, ытыс үрдүгэр түһэрэн ыларга бэлэм. Эчи, куораттан да чугаһа, киһини угуйар, тардар.       

Саргылаана БАГЫНАНОВА, Дьокуускай–Улахан Аан.

Источник: Кыым.ру